Degerler

 

ADALET

 

Adalet, hakkın gözetilmesi ve yerine getirilmesi anlamına gelir. Haklı ile haksızın ayırt edilmesi adaletle sağlanır. Bu anlamda herhangi bir durumun adil (adaletli) olup olmadığından söz edilebilir. Adalet kavramı temelde hukuk kurallarına uygunluğu içerir. Öte yandan, adalet insanların toplum içindeki davranışlarıyla ilgili olduğundan ahlak ve din kurallarıyla da ilişkilidir.

 

Adalet; kısaca haklılık ve hakka uygunluktur. Öznel anlamda adalet, herkesin hakkını tanıma konusunda değişmez ve kesin istektir. Nesnel anlamda adalet, karşıt çıkarlar arasında hakka (hukuka) uygun bir denkliktir, eşitlik düşüncesidir. 

 

EŞİTLİK VE ADALET AYNI ŞEY MİDİR? DEĞİLSE, ARALARINDAKİ FARK NEDİR?

 

Çoğu zaman, eşitlik mefhumunun, adaletle karıştırıldığını görüyoruz. Eşitlik, iki şeyin her yönden denk olması demektir. Adalet ise, her hak sahibine hakkını vermek ve haksızları cezalandırmak şeklinde tarif edilir. İnsana iki, koyuna ise dört ayak verilmesinde bir eşitsizlik vardır ama adaletsizlik yoktur. 

 

Bakın Yüce Allah adil olmakla ilgili ne buyuruyor: 

 

“Ey inananlar! Sizin, anne-babanızın ve akrabalarınızın aleyhine de olsa, Allah rızası için hakikate şahitlik yaparak adaleti gözetin. O kişi zengin de olsa fakir de olsa Allah’ın hakkı (olan doğru adil karar vermek) herkesten öncedir. Sakın boş heveslerinize, arzularınıza uymayın ki adaletten uzak düşmeyesiniz. Eğer hakikati çarpıtırsanız, bilin ki Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır.” (Nisa 135) 

 

Ülkemizde ve dünyada barışın hakim olabilmesi, insanların huzur ve mutluluk içinde yaşabilmesi ve insanların geleceğe umutla bakabilmeleri için, adaletin sağlanması ve herkes için verimli bir biçimde uygulanması son derece önemlidir. İnsanlar da sosyal yaşamlarında adaletli olmalı, hak etmediği bir şeye el uzatmamalı, kul haklarına dikkat etmelidir. Yapılan her bir haksızlığın insana bir şekilde mutlaka geri döneceği unutulmamalıdır. 

 

FATİH´İN ADALET ANLAYIŞI:  

 

Fatih bir cami yaptırıyordu. Caminin mimarı İpsilanti Efendi isimli bir Rumdu. Fatih´in emrine karşı geldi. Camide kullanılacak mermer sütunlardan birazını kesti. Bunu duyan Fatih çok öfkelendi. Müftüye danışmadan mimar İpsilanti Efendinin elini kestirdi. Bunun üzerine Rum mimar kadıya gitti. Zamanının İstanbul kadısı Sarı Hızır Çelebi durumu inceledi. Padişahı çağırdı. Padişah mahkemeye geldi. Oturmak üzere iken kadı şöyle gürledi:

 

"Hasmınla yüzleştirileceksin, ayağa kalk!"

 

İstanbul ile birlikte nice ülkeler, krallıklar fetheden Padişah, ayağa kalktı. İpsilanti Efendi ile yüzleştirildi. Mimar İpsilanti Efendi şikâyetçiydi. Fatih ise mimarın elini kestirdiğini kabul ediyordu. Şahitler dinlendikten sonra Kadı Hızır Çelebi, kararını bildirdi: "Mimarın elini kestirenin eli kesilecektir. Kısasa kısas yapılacaktır."

 

Fatih sessizdi. Mimar İpsilanti Efendi ise ağlıyordu. Yere diz çöktü."Davamdan vazgeçtim" dedi. "Bu adalet karşısında da Müslüman oldum. Padişahın eli kesilmesin. Bu cihangire kıyılmasın."

 

Kadı, bunun üzerine kararını değiştirdi. Padişah, mimar İpsilantiEfendi ve ailesini geçindirecekti. İyi bir ev verecek masraflarını kendi kesesinden karşılayacaktı. İş böylece tatlıya bağlanmış oluyordu. Herkes mahkeme salonunu terk etti. Kadı ile Padişah yalnız kaldılar. O zaman Fatih Sultan Mehmet kılıcını göstererek şöyle söyledi:

 

"Eğer benim padişahlığımdan korkup iltimas geçseydin, haksız bir karar verseydin, billahi şu kılıçla başını uçururdum." Kadı Hızır Çelebi oturduğu minderi kaldırdı. Altında demir bir topuz vardı. Padişaha gösterdi:

 

"Hünkarım, sen de padişahlığından gururlanıp şeriat mahkemesine saygısızlık etseydin, kararı dinlemeseydin billahi şu topuzla başını ezecektim"

 

Fatih´in adalet anlayışı ve o zamanın hâkimlerinin adaleti işte böyleydi. Bir Rum mimarla cihangir bir padişahı ayırt etmiyordu.

 

 

 

ADALETLE İLGİLİ GÜZEL SÖZLER

 

İyi olmak kolaydır, zor olan adil olmak. V. Hugo

 

 Adaleti seven bir insan için her yer emindir. EPIKTETOS

 

 Adalet topaldır, ağır ağır yürür, fakat gideceği yere ergeç ulaşır. MIREBAU

 

 Bir insan taraf tutmaya başlar başlamaz, dünyada da o gerçekleri o kadar az görmeye başlar. HEYWOOD BRAUN

 

 Haksızlığa sapıp bütün insanların senin peşinden gelmeleri yerine, adaletli davranıp tek başına kalman iyidir. MAHATMA GHANDI

 

 Her iki tarafı da dinlemeden karar veren, kararı doğru olsa dahi, doğru hareket etmiş olmaz.SENECA

 

 Kötülüğü adaletle, iyiliği de iyilikle karşıla. LAO-TSE

 

 Adalet bütün ahlaki görevlerin toplamıdır. William Godwin

 

 Adalet erdemlerin kraliçesidir. Latin Atasözü

 

 Adalet herkese hakkını vermektir. Justinian

 

 Adalet... Onurlu yaşamak, başkasına zarar vermemek, herkese kendine ait olanı vermek. Ulpianu

 

 Haklarımız görevlerimizi yerine getirdikçe artar. Anonim

 

 Haklı olduğunuza inanıyorsanız, sakin olmayı başarabilirsiniz. Bud Holiday

 

 Doğru olan, haklı olandır. Alexander Pope

 

 Size yapılan kötülüğü adaletle, size yapılan iyiliği ise iyilikle mükâfatlandırın. Çin Atasözü

 

 Cömert olmadan evvel adaletli olun. Japon Atasözü

 

 

 

ADALETLE İLGİLİ BİR MENKIBE

 

İstanbul´un fethinden sonra Fatih bütün mahkumları serbest bırakmıştı. Fakat bu mahkumların içinden iki papaz zindandan çıkmak istemediklerini söyleyerek dışarı çıkmadılar.

 

Papazlar Bizans imparatorunun halka yaptığı zülüm ve işkence karşısında ona adalet tavsiye ettikleri için hapse atılmışlardı. Onlar da bir daha hapisten çıkmamaya yemin etmişlerdi.

 

Durum Fatih´e bildirildi. ...O, asker göndererek, papazları huzuruna davet etti. Papazlar hapisten niçin çıkmak istemediklerini Fatih´e de anlattılar. Fatih o dünyaya kahreden iki papaza şöyle hitap etti:

 

- Sizlere şöyle bir teklifim var: Sizler İslam adaletinin tatbik edildiği memleketimi geziniz, müslüman hakimlerin ve müslüman halkımın davalarını dinleyiniz. Bizde de sizdeki gibi adaletsizlik ve zulüm görürseniz, hemen gelip bana bildiriniz ve sizler de evvelki kararınız gereğince uzlete çekilerek hâlâ küsmekte haklı olduğunu isbat ediniz.

 

Fatih´in bu teklifi papazlar için çok cazip gelmişti. Hemen Padişahtan aldıkları tezkere ile İslam beldelerine seyahate çıktılar. İlk vardıkları yerlerden biri Bursa idi... Bursa´da şöyle bir hadiseyle karşılaştılar:

 

Bir Müslüman bir yahudiden bir at satın almış, fakat hiçbir kusuru yok diye satılan at hasta imiş. Müslümanın ahırına gelen atın hasta olduğu daha ilk akşamdan anlaşılmış. Müslüman sabırsızlıkla sabahın olmasını beklemiş, sabah olunca da erkenden atını alıp kadının yolunu tutmuş. Fakat olacak ya, o saatte de kadı henüz dairesine gelmemiş olduğundan bir müddet bekledikten sonra adam kadının gelmeyeceğine hükmederek atını alıp ahırına götürmüş. Atını alıp götürmüş ama at da o gece ölmüş.

 

Hadiseyi daha sonra öğrenen kadı, atı alan müslümanı çağırtıp meseleyi şu şekilde halletmiş:

 

 - Siz ilk geldiğinizde ben makamımda bulunsa idim, sağlam diye satılan atı sahibine iade eder, paranızı alırdım. Fakat ben zamanında makamımda bulunamadığımdan hadisenin bu şekilde gelişmesine madem ki ben sebep oldum, atın ölümünden doğan zararı benim ödemem lazım, deyip atın parasını müslümana vermiş.

 

Papazlar islam adaletinin bu derece ince olduğunu görünce parmaklarını ısırmışlar ve hiç zorlanmadan bir kimsenin kendi cebinden mal tazmin etmesi karşısında hayret etmişler.

 

Mahkemeden çıkan papazların yolu İznik´e uğramış. Papazlar orada şöyle bir mahkeme ile karşılaşmışlar:

 

Bir müslüman diğer bir müslümandan bir tarla satın alarak ekin zamanı tarlayı sürmeye başlar. Kara sabanla tarlayı sürmeye çalışan çiftçinin sabanına biraz sonra ağzına kadar dolu bir küp altın takılmaz mı? Hiç heyecan bile duymayan Müslüman bu altınları küpüyle tarlayı satın aldığı öbür müslümana götürüp teslim etmek ister;

 

- Kardeşim ben senden tarlanın üstünü satın aldım, altını değil. Eğer sen tarlanın içinde bu kadar altın olduğunu bilseydin herhalde bu fiata bana satmazdın. Al şu altınlarını, der. 

 

Tarlanın ilk sahibi ise daha başka düşünmektedir. O da şöyle söyler: 

 

- Kardeşim yanlış düşünüyorsun. Ben sana tarlayı olduğu gibi, taşı ile toprağı ile beraber sattım. İçini de dışını da bu satışla beraber sana verdiğimden, içinden çıkan altınları almaya hiçbir hakkım yoktur. Bu altınlar senindir dilediğini yap, der. Tarlayı alanla satan anlaşamayınca mesele kadıya, yani mahkemeye intikal eder. Her iki taraf iddialarını kadının huzurunda da tekrarlarlar.

 

Kadı, her iki şahsada çocukları olup olmadığını sorar. Onlardan birinin kızı birinin de oğlunun olduğunu öğrenir ve oğlanla kızı nikahlayarak altını cehiz olarak verir.

 

Papazlar daha fazla gezmelerinin lüzumsuz olduğunu anlayıp doğru İstanbul´a Fatih´in huzuruna gelirler ve şahit oldukları iki hadiseyi de aynen nakledip şöyle derler:

 

- Bizler artık inandık ki, bu kadar adalet ve biribirinin hakkına saygı ancak İslam dininde vardır. Böyle bir dinin salikleri başka dinden olanlara bile bir kötülük yapamazlar. Dolayısıyla biz zindana dönme fikrimizden vazgeçtik, sizin idarenizde hiç kimsenin zulme uğramayacağına inanmış bulunuyoruz, derler.

 

HZ.ÖMER´ İN ADALETİ

 

Emevi halifelerinin büyüğü Ömer b. Abdülaziz Hazretleri, devlet başkanlığı sırasında kul hakkı ve sosyal adalet hususunda çok titiz davranırdı. Gece çalışmalarında ayrı işlere tahsis ettiği iki kandili vardı. Bunlardan birini kendi özel işleriyle ilgili notları yazarken kullanır, öbürünü ise devlet ve millet işleriyle ilgili yazışmalarda kullanırdı. Halife, birden fazla gömleği olmayan, varlıksız biriydi.

 

Yakınlarından birisi Ömer b. Abdülaziz´e bir elma hediye göndermişti. O da elmayı biraz kokladıktan sonra sahibine geri gönderdi. Elmayı geri götüren görevliye şöyle dedi:

 

- Ona de ki, elma yerini bulmuştur.

 

Fakat görevli itiraz edecek oldu:

 

- Ey müminlerin başkanı! Rasulullah Aleyhisselâm hediye kabul ederdi. Bu elmayı gönderen de senin yakınlarındandır.

 

Halife cevap verdi:

 

- Evet ama, Rasulullah s.a.v.´e verilen hediye idi. Bize gelince, bize verilen hediyeler rüşvet olur.

 

Valilerin maaşlarını çok bol verirdi. Sebebini şöyle açıklardı:

 

- Valiler para sıkıntısı çekmezler, bütün ihtiyaçları karşılanırsa, kendilerini halkın işlerine vakfederler.

 

Bir gece halifenin yanında bir misafiri vardı. Kandilin yakıtı tükenmişti. Misafir dedi ki:

 

- Hizmetçiyi uyandıralım da kandilin yağını koyuversin.

 

- Hayır, bırak onu uyusun. Ben ona iki ayrı işi yaptırmak istemem.

 

- Öyleyse ben kalkıp kandile yağ koyayım.

 

- Olmaz, misafire iş gördürmek yiğitlikten sayılmaz.

 

Kendisi kalktı, kandilin yağını koyup yerine döndü ve şöyle dedi:

 

- Ben kalkıp iş yaparken de Ömer´dim; gelip oturdum, yine aynı Ömer´im.
İki buçuk yıllık halifelik döneminde İslâm aleminde adaleti hakim kılmıştı. Büyük dedesi Hz. Ömer r.a. gibi adalet ve basiret sahibiydi. Henüz kırk yaşlarında iken onu çekemeyenler tarafından bin dinar altın para karşılığında hizmetçisi eliyle zehirlenmişti. Hizmetçisi suçunu itiraf ettiğinde, Ömer b. Abdülaziz, paraları adamdan alarak devlet hazinesine koymuş, kendisini serbest bırakmış, öldürülmekten kurtulması için de kaçmasını söylemişti.